Wawel jako cytadela Twierdzy Kraków

[Franek D.]

Kraków (wraz z zamkiem królewskim na Wawelu) pierwszy raz znalazł się pod zaborem austriackim w 1795 r. (trzeci rozbiór Polski) i pozostał w nim do 1809 r. (wojna z Księstwem Warszawskim). Podczas tych 14 lat Austriacy zamienili zamek polskich królów na koszary , a z dziedzińca zewnętrznego utworzyli plac ćwiczeń dla wojska, burząc dwa gotyckie kościoły wawelskie: św. Jerzego i św. Michała. Z odzyskanego z ich rozbiórki materiału przebudowali część królewskich komnat na szpital wojskowy.
Na obrazie Głowackiego z 1845 r. widać mury zamku królewskiego z czasów Augusta Mocnego Sasa oraz bielejące nad nimi dawne domy wikariuszy katedralnych.

Wawel po raz drugi został zajęty przez armię austriacką w 1846 r. po upadku powstania krakowskiego i likwidacji Rzeczypospolitej Krakowskiej. Wówczas Austriacy wybudowali na Wawelu trzy ogromne gmachy szpitali wojskowych.

W 1850 r., po decyzji cesarza Franciszka Józefa I, o budowie Twierdzy Kraków, rozpoczęto przebudowę dawnych polskich murów obronnych oraz budowę nowych murów kleszczowych, zwieńczonych zębatym krenelażem oraz wiszącymi w narożnikach strzelnicami. Od strony miasta zbudowano dwie półokrągłe kaponiery, a także trzy bramy forteczne (czynne obecnie dwie bramy powstały później).

Przez II połowę XIX wieku Wawel pełnił rolę cytadeli Twierdzy Kraków.

W 1905 cesarz Franciszek Józef I wyraził zgodę na opuszczenie Wawelu przez wojsko austriackie, pod warunkiem wykupienia zamku. Z zebranych przez ludność polską składek sfinansowano Austriakom utratę szpitali wojskowych i z wielkim entuzjazmem rozpoczęto prace konserwatorskie. Ofiarodawców upamiętniono cegiełkami umieszczonymi w północnym murze. Wtedy też powstał projekt wyburzenia poaustriackich budynków i zastąpienia ich nowymi budowlami. Projekt Akropolis, Stanisława Wyspiańskiego i Władysława Ekielskiego zakładał umieszczenie na Wawelu Parlamentu Polski, Muzeum Narodowego, Akademii Umiejętności oraz Kurii Biskupiej.

[Franek D.]

Zapraszam do spaceru wokół wawelskiej cytadeli:

Od strony miasta znajdują się dwie półokrągłe fortyfikacje, zwane kaponierami lub bastejami, przeznaczone do prowadzenia ognia w kilku kierunkach. W dolnej, sklepionej kondygnacji obu kaponier znajdują się stanowiska dla dział, zaś na górnej, otwartej kondygnacji są stanowiska dla lekkiej artylerii oraz strzelców piechoty. Pod Kurzą Stopką, mury cytadeli tworzą redan, przechodzący w kleszcze.

[Franek D.]

Zębate mury dobrze komponują się z gotyckimi basztami: Senatorską oraz Szlachecką.
Kolejne kleszcze usytuowane pod inną gotycką Basztą Sandomierską tworzą wysokie ściany, doskonale widoczne z Bulwarów Wiślanych. Niestety, w rejonie Smoczej Jamy, pod Basztą Złodziejską, mury są zakryte drzewami.

[Franek D.]

Od strony Wisły mury cytadeli posiadają ciemne, wielkie otwory artyleryjskie. Wystające ponad nimi białe, kamienne ściany Budynku Administracji, wbrew swojemu wyglądowi są współczesną budowlą.

[Franek D.]

U stóp Domu Katedralnego mury cytadeli znów są zasłonięte gęstą roślinnością. Tu też znajduje się druga, bliźniacza kaponiera.