Rentgenoradiometr DB-66M1

RENTGENORADIOMETR DP-66M1 OPIS I OBSŁUGA

ZAKŁAD PRODUKCYJNY

1976

Rozdział I

PRZEZNACZENIE I DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE

1.1. Przeznaczenie przyrządu

1.2. Dane taktyczno-techniczne przyrządu

Rozdział II

DZIAŁANIE RENTGENORADIOMETRU

2.1. Opis ogólmy i schemat blokowy przyrządu

2.2. Schemat ideowy i działanie przyrządu

Rozdział III

BUDOWA PRZYRZĄDU

3.1. Pulpit pomiarowy

3.2. Sonda

3.3. Wyposażenie przyrządu

Rozdział IV

POSŁUGIWANIE SIĘ PRZYRZĄDEM

4.1. Przygotowanie przyrządu do pracy

4.2. Indykacja promieniowania beta

4.3. Pomiar promieniowania gamma

4.4. Wykonywanie pomiarów

4.5. Ładowanie dozymetrów optycznych DKP-50

4.6. Eksploatacja przyrządu

Rozdział V

PRZEGLĄDY KONTROLNE I TECHNICZNE

5.1. Zdejmowanie osłony sondy

5.2. Sprawdzenie cechowania przyrządu dla promieniowania gamma

5.3. Sprawdzenie działania przyrządu na indykację promieniowania beta

PRZECHOWYWANIE l KONSERWACJA

Rozdział VII

NIESPRAWNOŚCI I ICH USUWANIE

ZAŁĄCZNIKI:

1. WYKAZ WYPOSAŻENIA

2 WYKAZ PODZESPOŁÓW ELEKTRONICZNYCH (do schematu ideowego rys. 2)

3. SCHEMAT BLOKOWY RENTGENORADIOMETRU rys. 1

4. SCHEMAT IDEOWY RENTGENORADIOMETRU rys. 2

5. RENTGENORADIOMETR DP-66M1 widok ogólny rys. 3

6. RENTGENORADIOMETR DP-66M1 w futerale rys. 4

7. RENTGENORADIOMETR DP-66M1 ukompletowany rys. 5

Rozdział I

Przeznaczenie i dane taktyczno-techniczne rentgenoradiometru

1.1. Przeznaczenie przyrządu

Rentgenoradiometr DP-66M1 przeznaczony jest do:

wykrywania skażenia różnych powierzchni ciałami beta-promieniotwórczymi;
wykrywania i pomiaru mocy dawki promieniowania gamma;
ładowania dozymetrów optycznych DKP-50.

1.2. Dane taktyczno-techniczne przyrządu

1.2.1. Zakres pomiarowy

Rentgenoradiometr DP-66M1 umożliwia pomiar mocy dawki promieniowania gamma od 0,05 mR/h do 200 R/h w sześciu podzakresach wykazanych w tablicy 1.

Wyboru podzakresu dokonuje się przełącznikiem obrotowym. Ustawienia na indykację promieniowania beta dokonuje się przez odpowiednią zmianę położenia osłony sondy.

1.2.2. Nierównomierność charakterystyki energetycznej w normalnych warunkach klimatycznych i przy napięciu zasilania jak w p. 1.2.11 nie powinna przekraczać, w zakresie energii 0,1—1,3 MeV, ±40% w stosunku do energii promieniowania ⁶⁰Co.

TABLICA 1

Podzakres	Położenie	Skala	Zakres pomiarowy w zależności od położenia osłony sondy
			beta	gamma
			indykacja	R/h (mR/h)
I	200 R/h	0-200	-	5 - 200 R/h
II	5 R/h	0-5	-	0,5 - 5 R/h
III	0,5 R/h	0-5	-	0,05 - 0,5 R/h
IV	50 mR/h	0-5	x	5-50 mR/h
V	5 mR/h	0-5	x	0,5-5 mR/h
VI	0,5 mR/h	0-5	x	0,05 - 0,5 mR/h

1.2.3. Indykacja beta. Rentgenoradiometr DP-66M1 wykazuje promieniowanie beta o wartości powyżej 1000 rozp/min*cm². Tablica 2 podaje przybliżone wskazania miernika (na skali mR/h) pod wpływem promieniowania beta o określonej aktywności.

TABLICA 2

Wskazania miernika	mR/h	0,2	0,6	2	10	20
Aktywność źródła beta	rozp./min*cm²	1000	3000	10000	50000	100000

1.2.4. Błąd skalowania mocą dawki ekspozycyjnej promieniowania gamma ⁶⁰Co (dla średnich wartości odczytu) w normalnych warunkach klimatycznych (temperatura +20°C ±5%, wilgotność względna 65 ±15%, ciśnienie atmosferyczne 750 ±30 mmHg), przy napięciu zasilania jak w p. 1.2.11, powyżej 0,1 skali miernika nie przekracza ±25% mierzonej wartości na podzakresach I—IV oraz 30% mierzonej wartości na podzakresie V—VI.

1.2.5. Dodatkowy uchyb pomiaru — pod wpływem zmiany warunków klimatycznych nie przekracza;

0,5% mierzonej wielkości na 1°C w zakresie temperatur od +20°C do +40°C i wilgotności względnej 95 ±3%;
0,5% mierzonej wielkości na 1°C w zakresie temperatur od +20°C do +50°C i wilgotności względnej 65 ±15%;
0,3% mierzonej wielkości na 1°C w zakresie temperatur od —40°C do +20°C.

1.2.6. Średni czas ustaleń wskazań — dla określonej w punkcie 1.2.4 dokładności pomiaru nie przekracza wartości podanych w tablicy 3.

TABLICA 3

Podzakres	I	II	III	IV	V	VI
Czas ustalania wskazań (s)	3,5	6	6	6	15	30

1.2.7. Odporność na przeciążenie dawkowe.

Przekroczenie dawki o wartość równą 100% danego zakresu pomiarowego nie powoduje wstecznego biegu wskazówki miernika oraz trwałych zmian czułości przyrządu.

1.2.8. Gniazdo ładowania dozymetrów.

Przyrząd wyposażony jest w gniazdo do ładowania dozymetrów optycznych typu DKP-50. Gniazdo wyposażone jest w wewnętrzne źródło światła oświetlające skalę dozymetru w czasie ładowania, umożliwiając ładowanie niezależnie od warunków oświetlenia zewnętrznego.

1.2.9. Akustyczna sygnalizacja promieniowania.

Przyrząd wyposażony jest w słuchawkę zapewniającą akustyczną sygnalizację promieniowania o słyszalności wystarczającej w warunkach średniego nagłośnienia otoczenia. Konstrukcja słuchawki pozwala na wygodne jej stosowanie bez pogorszenia szczelności maski przeciwgazowej.

1.2.10. Preparat kontrolny.

⁹⁰Sr+⁹⁰Y o aktywności 10 µCi umożliwia kontrolę sprawności przyrządu przy zachowaniu warunków bezpieczeństwa obsługi.

1.2.11. Zasilanie przyrządu.

Przyrząd może być zasilany z:

baterii wewnętrznej składającej się z dwóch ogniw 1,5 V typu R20, zapewniającej ciągłą pracę przyrządu w czasie 70 godzin lub załadowanie 1000 sztuk dozymetrów optycznych i pracę ciągłą w czasie 50 godzin (w normalnych warunkach klimatycznych, lub przy zasilaniu z ogniw przystosowanych do pracy w temperaturze —40°C do +50°C);
źródeł zewnętrznych — akumulatorów o napięciu 10 V do 30 V poprzez gniazdo zasilania zewnętrznego.

1.2.12. Dopuszczalny spadek napięcia źródeł zasilających.

Spadek napięcia źródeł zasilania do 1,6 V nie powoduje dodatkowego błędu pomiaru. Napięcie baterii zasilającej kontrolowane jest miernikiem przyrządu przy ustawieniu przełącznika podzakresów w pozycję „K” (kontrola baterii).

1.2.13. Skala miernika przyrządu wykonana jest na tarczy pokrytej farbą okresowego świecenia, naświetlanej wewnętrznym źródłem światła, co zapewnia wygodny odczyt wskazań niezależnie od warunków oświetlenia zewnętrznego.

1.2.14. Odporność na narażenia środowiskowe

Przyrząd przystosowany jest do pracy w następujących warunkach klimatycznych:

w zakresie temperatur i przy wilgotności względnej określonych w p. 1.2.5, zachowując pełną sprawność po chwilowym przebywaniu w temperaturze —50°C lub -55°C;
przy narażeniu na deszcz o średniej intensywności oraz przy zanurzeniu sondy w pokrowcu z folii polietylenowej do wody na głębokość do 50 cm na około 5 minut.

1.2.15. Odporność na narażenia mechaniczne

Przyrząd jest odporny na wibracje o przyspieszeniu do 3 g i częstotliwości 20 do 70 Hz oraz wstrząsy podczas transportu.

1.2.16.Wymiary gabarytowe przyrządu

wymiary pulpitu 100X180X120
wymiary sondy ∅ 45X300 (z rękojeścią)
wymiary opakowania transportowego (walizki) 269X359X158

1.2.17. Masa przyrządu

sonda i pulpit w futerale 3,8 kg
komplet przyrządu w opakowaniu transportowym 7,8 kg

Rozdział II

Działanie rentgenoradiometru

2.1. Opis ogólny i schemat blokowy przyrządu

Schemat blokowy przedstawiony jest na rysunku 1.

Układ pomiarowy przyrządu składa się z:

detektorów promieniowania beta i gamma (1)
wzmacniacza impulsów (2)
normalizatora impulsów (3)
układu całkującego (4)
miernika (5)
układu sygnalizacji akustycznej (6)
słuchawki (7)
stabilizowanej przetwornicy tranzystorowej (8)
gniazda z urządzeniem do ładowania dozymetrów (9)
układu zasilania zewnętrznego (10)
wewnętrznej baterii zasilającej (11)

Funkcję detektorów promieniowania (1) spełniają trzy liczniki G-M: CTC-5 (czyt. STS-5), DOB-50 i DOB-80. Wytwarzane w wyniku detekcji promieniowania impulsy wzmocnione przez wzmacniacz (2) sterują normalizator (3) i mono-wibrator układu sygnalizacji akustycznej (6). Normalizowane pod względem szerokości i amplitudy impulsy dają w układzie całkującym (4) uśredniony prąd impulsów, odpowiadający wartości mocy dawki promieniowania, mierzony miernikiem (5). Impulsy z układu monowibratora (6) sterują słuchawkę miniaturową (7). Stabilizowana przetwornica tranzystorowa (8) dostarcza wysokich napięć dla zasilania liczników i ładowania dozymetrów poprzez gniazdo (9) oraz napięć do pozostałych członów układu. Przetwornica zasilana jest z baterii wewnętrznej (11) lub źródeł zewnętrznych poprzez układ zasilania zewnętrznego (10).

2.2. Schemat ideowy i działanie przyrządu

Schemat ideowy przyrządu przedstawiony jest na rysunku nr 2. Ze względu na szeroki zakres pomiarowy przyrząd wyposażony jest w trzy liczniki wykorzystywane zależnie od wybranego podzakresu pomiarowego:

na podzakresie I i II licznik DOB-50 (LG-1),
na podzakresie III licznik DOB-80 (LG-2),
na podzakresie IV, V i VI licznik CTC-5 (LG-3).

Impulsy z licznika wydzielone na rezystorze R₄ po wzmocnieniu na tranzystorze T₁, sterują normalizator impulsów i układ sygnalizacji akustycznej. Funkcję normalizatora spełnia mono wibrator składający się z tranzystorów T₄ i T₅, rezystora R₁₂—R₁₅ i przełączanych kondensatorów C₄—C₈. Mono-wibrator wytwarza na wyjściu (kolektor tranzystora T₅), impulsy prostokątne o stałej wysokości i szerokości określonej dla każdego podzakresu wielkością pojemności sprzęgającej (C₄—C₈). Podawanie impulsów wyzwalających monowibrator poprzez obwód złożony z elementów C₂, D₂ i D₃, polepsza proces wyzwalania i uniezależnia parametry generowanych impulsów od kształtu i poziomu sygnału wyzwalającego.

Układ sygnalizacji akustycznej sterowany jest analogicznie jak normalizator poprzez obwód złożony z C₂, D₄ i D₂. Funkcję układu sygnalizacji akustycznej spełnia monowibrator składający się z tranzystorów T₂ i T₃, rezystorów R₈—R₁₁, kondensatora C₃ i słuchawki miniaturowej Sł1. W stanie spoczynkowym (bez działania promieniowania na liczniki) obydwa tranzystory są przytkane i układ nie pobiera prądu. Po wysterowaniu układ wytwarza na kolektorze tranzystora T₂ impulsy o szerokości wyznaczonej stałą czasową C₃, R₉, które słychać w słuchawce Sł1 jako trzaski o częstotliwości zwiększającej się wraz ze wzrostem mocy dawki.

Impulsy z wyjścia normalizatora poprzez tranzystor T₇ ładują kondensator obwodu całkującego, złożonego z elementów C₁₀, R₂₇, R_28, R₂₉ i oporności wewnętrznej miernika. Uśredniona wartość prądu rozładowania kondensatora w obwodzie całkującym, wskazywana przez miernik P, jest proporcjonalna do ilości impulsów otrzymywanych z licznika i odpowiada wielkości mocy dawki promieniowania.

Odczyty dokonuje się na skali miernika, wycechowanego w R/h i mR/h. Zmiana stałej czasowej obwodu całkującego na poszczególnych podzakresach — konieczna ze względu na dopuszczalne fluktuacje i czas ustalania wskazań — odbywa się przez zmianę oporności rozładowującej (R₂₇—R₂₉).

Przycisk „K2”, zwierający obwód całkujący służy do szybkiego kasowania wskazań. Potencjometry R₂₁—R₂₅ wraz z rezystorami R₁₉—R₂₀ i R₂₆ w obwodzie emitera tranzystora T₇ określają wielkość prądu impulsów ładujących i przeznaczone są do kalibracji przyrządu na poszczególnych podzakresach.

W czasie trwania impulsu na kolektorze tranzystora T5 zostaje wysterowany również tranzystor T6, pracujący w układzie wtórnika. Układ ten kompensuje zmiany temperaturowe prądu ładującego kondensator całkujący C₁₀.

Zasilanie przyrządu odbywa się za pośrednictwem stabilizowanej przetwornicy tranzystorowej, złożonej z transformatora, tranzystora kluczującego T₈, tranzystora regulującego T₉, wzmacniacza prądu stałego z tranzystorem T₁₀ oraz diody Zenera D₉ służącej jako źródło napięcia odniesienia. Dioda D₈ zabezpiecza bazę tranzystora T₈ przed przebiciem. Prostowniki po stronie wtórnej transformatora dostarczają stabilizowanych napięć: +390 V dla licznika LG-3, +490 V dla licznika LG-1 i LG-2 oraz +9 V i +5 V dla zasilania całości układu. Wielkość tych napięć ustala się potencjometrem R₄₀. Kondensator C₁₆ bocznikuje oporność wewnętrzną baterii zasilającej. Obwód startowy przetwornicy (R₃₅, R₃₇ i C₁₅) oraz sprzężenie baz tranzystorów T₈ i T₉ poprzez R₃₄ zapewnia niezawodny start przetwornicy przy przyjętych dopuszczalnych spadkach napięcia źródła zasilania.

Przycisk „K4” służy do włączania żarówki WS2 okresowego podświetlania skali miernika. Napięcie +390V poprzez regulowany dzielnik, złożony z oporników R₃₀, R₃₂ i potencjometru R₃₁ doprowadzone jest do gniazda ładowania dozymetrów. Gniazdo wyposażone jest w zwieracz K3, który przy wprowadzeniu dozymetru do gniazda ładowania włącza żarówkę WSI podświetlającą skalę dozymetru.

Włączanie przyrządu do pracy, kontrola napięcia baterii i zmiana podzakresów odbywa się przy pomocy 8-pozycyjnego przełącznika obrotowego K1:

W pozycji ,,W” przełącznik odłącza baterię zasilającą i zwiera cewkę miernika dla zwiększenia tłumienia układu ruchomego.
W pozycji „K” miernik szeregowo z opornikiem R₄₃ dołączony jest do baterii zasilającej, służąc jako wskaźnik napięcia baterii, w pozycji tej źródło zasilania obciążone jest sztucznie opornikiem R₄₁ dla uzyskania typowych warunków pracy baterii pod koniec jej eksploatacji. Przyrząd może być również zasilany z zewnętrznego źródła prądu o napięciu od 10 V do 30 V, które włącza się specjalnym przewodem zakończonym obustronnie wtykiem (W2 i W3) z oznaczonym biegunem „ + ” w gniazdo zasilania zewnętrznego G3, które ma również oznaczony biegun „ + ”. Układ stabilizacji napięcia składający się z tranzystora T₁₁, diod D₁₀—D₁₄, D₁₅, rezystorów R₄₂, R₄₅ oraz kondensatora C17 daje na wyjściu, tzn. na emiterze T11, napięcie o wartości zawartej w przedziale napięć dopuszczalnych przy pracy z baterii wewnętrznej.
W pozycjach poszczególnych podzakresów przełącznik włącza zasilanie przetwornicy, wybiera odpowiedni licznik (włącza na licznik wysokie napięcie), przełącza kondensatory sprzęgające monowibratora. obwody kalibracji i zmiany stałej czasowej układu całkującego. Pomiaru promieniowania gamma oraz indykacji promieniowania beta dokonuje się po odpowiednim ustawieniu osłony na głowicy sondy zawierającej liczniki.

Rozdział III

Budowa przyrządu

3.1. Pulpit pomiarowy

Pulpit pomiarowy składa się z:

płyty czołowej
zespołu elektronicznego
obudowy z pojemnikiem baterii.

Płyta czołowa i obudowa wykonane są z prasowanego materiału termoutwardzalnego o dużej wytrzymałości mechanicznej. Na płycie czołowej umieszczone są następujące elementy:

miernik MEA-33 ze specjalną skalą
przycisk „OSW” — włączający podświetlenie skali
przycisk „KAS” — do kasowania wskazań
potencjometr R₃₁ do regulacji napięcia ładowania dozymetrów
przełącznik podzakresów
gniazdo słuchawki
wyjście przewodu łączącego pulpit z sondą.

Z płytą czołową związany jest zespół elektroniczny przyrządu, zmontowany na dwóch płytkach ze schematem drukowanym. Obudowa posiada w. części dolnej cylindryczny pojemnik na baterię zasilającą, zamykany uszczelniającą zakrętką. Na przeciwległej ściance obudowy znajduje się gniazdo zasilania zewnętrznego.

Płyta czołowa łączona jest z obudową przy pomocy czterech wkrętów. Przejścia elementów regulacyjnych, przewodu łączącego oraz powierzchnie przylegające płyty czołowej i obudowy zabezpieczone są gumowymi uszczelkami dla zapewniania kropłoszczelności.

3.2. Sonda

Obudowę sondy stanowi cylindryczny korpus aluminiowy. Wewnątrz umieszczona jest płytka montażowa z detektorami i wzmacniaczem impulsów. Powierzchnia boczna sondy w sąsiedztwie czynnej objętości licznika CTC-5 posiada okno dla wykrywania promieniowania beta, osłonięte folią przyklejoną do korpusu. Na części korpusu sondy znajduje się cylindryczna ruchoma osłona, która jest jednocześnie filtrem wyrównującym charakterystykę energetyczną dla promieniowania gamma. Osłona ta ma dwa ustalone położenia:

dla promieniowania gamma ma być nasunięta na korpus całkowicie i zakręcona na gwint,
dla promieniowania beta należy ją zsunąć z korpusu aż do oporu i ustalić w tym położeniu przez zakręcenie na gwint (początkowo osłona przesuwa się sama do położenia przy indykacji beta, pod wpływem sprężyny).

Sonda wyposażona jest w rękojeść, która w zależności od potrzeby może być łączona z sondą bezpośrednio lub przy użyciu przedłużacza.

3.3. Wyposażenie przyrządu

Kompletny zestaw przyrządu składa się z następujących członów:

a) pulpit pomiarowy zawierający układ elektroniczny,

b) sonda z detektorami promieniowania i wzmacniaczem impulsów, połączona z pulpitem przewodem wielożyłowym długości 1,5 m,

c) futerał do umieszczenia pulpitu pomiarowego, sondy oraz części wymienionych w p. e, f, g,

d) przedłużacz sondy,

e) preparat kontrolny ⁹⁰Sr+⁹⁰Y 0 aktywności 10 µCi — w pokrywie futerału,

f) komplet słuchawkowy,

g) kołnierz osłony gniazda ładowania dozymetrów,

h) pokrowiec (ochraniacze) sondy,

i) pasek nośny futerału,

j) przewód zasilania zewnętrznego,

k) wkrętak elektrotechniczny 2A,

l) Instrukcja obsługi,

m) Książka obsługi technicznej.

Futerał przyrządu podzielony jest poziomo przegrodą na dwie części. W części górnej umieszczony jest pulpit pomiarowy mocowany do przegrody śrubą. Część dolna służy do pomieszczenia sondy z przewodem łączącym. Pokrywa futerału posiada okno ze szkła organicznego umożliwiające obserwację skali miernika.

W pokrywie za przesłoną ochronną umieszczony jest preparat kontrolny. Na wewnętrznej stronie pokrywy umieszczony jest trzpień gwintowany do zamocowania kołnierza osłonnego gniazda ładowania. Przedłużacz sondy wykonany jest z rur aluminiowych składanych teleskopowo w sposób zapewniający regulację długości, z zaczepami do połączenia z sondą i rękojeścią.

Do transportu i przechowywania kompletu służy walizka drewniana.

Przewód zasilania zewnętrznego długości ok. 6 m zakończony jest z obydwu stron wtykiem do typowych gniazd akumulatorowych instalacji samochodowej. Na wtykach oznaczony jest biegun dodatni znakiem „ + ”.

Rozdział IV

Posługiwanie się przyrządem

4.1. Przygotowanie przyrządu do pracy:

a) zapoznać się z treścią niniejszej instrukcji, w szczególności z opisem działania i obsługi przyrządu,

b) wyjąć przyrząd z opakowania transportowego (walizki) i sprawdzić wzrokowo, czy zewnętrzne części pulpitu i sondy nie noszą śladów uszkodzeń mechanicznych,

c) sprawdzić czy wskazówka miernika odpowiada zerowemu położeniu na skali, w przypadku konieczności regulacji, należy odkręcić zakrętkę ochraniającą regulator zera i przez obrót śruby regulacyjnej ustawić wskazówkę we właściwe położenie, następnie otwór ponownie zabezpieczyć zakrętką zwracając uwagę na stan podkładki uszczelniającej,

d) otworzyć pojemnik baterii i umieścić w nim dwa ogniwa R20, wkładając je tak, aby bieguny ujemne skierowane były w stronę zakrętki pojemnika, a następnie otwór pojemnika zamknąć zakrętką,

e) przełącznik podzakresów z pozycji „W” przestawić w pozycję ,,K” i sprawdzić stan baterii zasilającej. Wskazówka miernika powinna znajdować się w polu oznaczonym lukiem „K” (przy nowych ogniwach wskazówka może wychylić się w prawo w skrajne położenie). Jeżeli wskazania są niższe — ogniwa nie nadają się do eksploatacji. Kontrolę napięcia należy przeprowadzać każdorazowo przed przystąpieniem do pomiarów. W przypadku konieczności pracy z podświetleniem skali — kontrolę przeprowadza się z włączonym podświetleniem,

f) jeżeli przyrząd ma być zasilany ze źródeł zewnętrznych, należy połączyć gniazdo zasilania zewnętrznego w pulpicie ze źródłem zasilania przewodem łącząc bieguny dodatnie źródła i gniazda z końcówką wtyku oznaczoną znakiem „ + Ze względu na możliwość przypadkowego odwrócenia wtyku na wejściu układu jest dioda D₁₄, która zabezpiecza układ elektroniczny przed odwrotnym spolaryzowaniem (grozi uszkodzeniem). Po dołączeniu zewnętrznego źródła zasilania sprawdzić napięcie zasilania jak w punkcie e),

g) przeprowadzić próbę działania przyrządu. Próbę przeprowadza się na podzakresach III, IV, V i VI przy pomocy preparatu kontrolnego.

W tym celu należy:

osłonę sondy ustawić w położenie indykacja beta według p. 3.2,
włączyć słuchawkę,
odsłonić preparat kontrolny umieszczony w pokrywie futerału i zbliżyć sondę powierzchnią okna do preparatu na odległość około 1 cm.

Działanie przyrządu jest poprawne, jeżeli na kontrolowanych podzakresach występują w słuchawce wyraźne trzaski sygnalizujące promieniowanie. Ponadto na podzakresie V i VI wskazówka miernika powinna wychylić się poza skalę, a na podzakresie IV poza połowę skali. Na podzakresie III wychylenie wskazówki jest nieznaczne, lecz dostrzegalne.

4.2. Indykacja promieniowania beta

Dla dokonania indykacji promieniowania beta należy:

a) ustawić osłonę sondy w położenie indykacja beta według p. 3.2,

b) zbliżyć okno sondy na odległość 0,5—1 cm od kontrolowanej powierzchni,

c) przełącznik ustawić w położenie, przy którym wskazania są wyraźne. Wybór położenia przełącznika należy dokonać przełączając kolejno od podzakresu IV—VI (w celu uniknięcia wybijania wskazówki miernika). Wskazania na poszczególnych podzakresach (IV—VI) różnią się pomiędzy sobą dziesięciokrotnie.

d) ocenić wielkość tła promieniowania gamma obserwując wskazania miernika przy sondzie ustawionej jak w p. a i oddalonej na około 50 cm od kontrolowanej powierzchni. Różnica między wskazaniami z punktu c i d świadczy o występowaniu promieniowania beta,

e) po skończeniu pomiaru przyrząd należy wyłączyć (przełącznik w położeniu „W”).

4.3. Pomiar promieniowania gamma

Pomiar promieniowania gamma dokonać w następujący sposób:

a) osłonę sondy ustawić w położenie pomiar gamma według p. 3.2,

b) wybrać właściwy podzakres pomiarowy przełączając kolejno od I do VI, aż do uzyskania wskazań miernika umożliwiających dokładny odczyt. Na podzakresie I odczytu dokonuje się na skali 0—200, na pozostałych — na skali 0—5, dla danego podzakresu. Dokładny odczyt następuje po czasie koniecznym do ustalenia wskazań (tabl. 3),

c) po zakończeniu pomiarów wyłączyć przyrząd, przełącznik w położeniu „W”).

4.4. Wykonywanie pomiarów

Celem uniknięcia wybijania wskazówki miernika poza skalę oraz przeciążenia liczników CTC-5 i DOB-80 należy pomiar rozpoczynać od podzakresów odpowiadających najwyższym mocom dawek lub największej ilości rozpadów, w sposób opisany w 4.2 i 4.3. Dla wyeliminowania niedokładności odczytu spowodowanej fluktuacją wskazówki miernika, za wynik należy przyjmować uśrednioną wartość kilku odczytów. Dla uniknięcia nadmiernych wychyleń (wybijania) wskazówki miernika występujących w momencie zmiany położenia przełącznika podzakresów należy nacisnąć przycisk „KAS”.

4.5. Ładowanie dozymetrów optycznych DKP-50

Ładowanie dozymetrów optycznych DKP-50 przeprowadzać w pomieszczeniach chroniących przed deszczem i nadmierną wilgocią, w następujący sposób:

a) zdjąć zakrętkę zamykającą wejście gniazda ładowania i na wystającą część gwintowaną gniazda zakręcić kołnierz ochronny,

b) przełącznik ustawić na podzakresie I,

c) pokrętło potencjometru R₃₁ przekręcić w lewo do wyczuwalnego oporu,

d) odkręcić kapturek dozymetru i umieścić dozymetr w gnieździe ładowania dociskając do wyczucia drugiego oporu. W położeniu tym powinno włączyć się oświetlenie wewnętrzne gniazda podświetlające skalę dozymetru,

e) pokrętło potencjometru R₃₁ (regulacja) obracać powoli w prawo obserwując przez okular dozymetru ruch nici kwarcowej — aż do momentu, kiedy znajdzie się na działce ,,0” skali mikroskopu. Po ustaleniu wskazań dozymetru na poziomie „0” wyjąć dozymetr z gniazda, sprawdzić wskazania i zakręcić kapturek. Przed wprowadzeniem do gniazda następnego dozymetru pokrętło potencjometru ustawić w lewe skrajne położenie,

f) po okresie 30—60 minut od początku ładowania sprawdzić wskazania dozymetru i w razie potrzeby skorygować,

g) po zakończeniu ładowania wyłączyć przyrząd, zdjąć kołnierz ochronny gniazda ładowania i zamknąć je dokładnie zakrętką w celu zabezpieczenia przed wnikaniem wilgoci i pyłu.

4.6. Eksploatacja przyrządu

Dla zapewnienia pełnej sprawności przyrządu i właściwego okresu użytkowania należy:

chronić przyrząd od udarów, wstrząsów i innych narażeń mechanicznych,
w miarę możliwości nie narażać przyrządu na działanie silnych wpływów atmosferycznych: bezpośrednie intensywne oświetlenie słoneczne, deszcz, wilgoć, pył i mróz,
nie pozostawiać przyrządów w stanie włączonym w okresie przerw w pracy, ponieważ powoduje to zbędne zużycie źródeł zasilania,
nie narażać przewodów łączących sondę z pulpitem na silne zginanie i działanie sił rozciągających,
manipulację elementami regulacyjnymi przyrządu (przełącznik, potencjometr, przyciski) przeprowadzać możliwie delikatnie bez przykładania sił mogących uszkodzić te elementy,
po pracy w warunkach deszczu, wilgoci lub mrozu, zewnętrzne powierzchnie pulpitu i sondy należy dokładnie wytrzeć i osuszyć, a części metalowe narażone na korozję przetrzeć szmatką z bezkwasową wazeliną techniczną.

Rozdział V

Przyrządy kontrolne i techniczne

Rentgenoradiometry należy poddawać przeglądom kontrolnym i technicznym i gdy zachodzi potrzeba naprawiać w odpowiednio wyposażonych warsztatach naprawczych.

Zaleca się:

kontrolę skalowania po 200 godzinach pracy,
remont średni po 800 godzinach pracy,
remont generalny po 2500 godzinach pracy.

Maksymalny okres żywotności przyrządu wynosi około 10 000 godzin pracy.

Przy przeglądach okresowych zaleca się szczególnie sprawdzać stan uszczelek gumowych przyrządu i uszkodzone (nawet minimalnie) wymienić.

5.1. Zdejmowanie osłony sondy

Dla ułatwienia dezaktywacji powierzchni sondy należy odkręcić osłonę sondy, przesunąć do położenia jak przy indykacji beta i znów odkręcić aż do odłączenia od korpusu. Należy unikać przy tym przypadkowych nacisków na folię pokrywającą okno korpusu, podatną na uszkodzenia mechaniczne (wgniecenia i pęknięcia), które mogą spowodować nieszczelność obudowy sondy.

5.2. Sprawdzenie cechowania przyrządu dla promieniowania gamma

Skalowanie należy przeprowadzać na ławie pomiarowej, na której w sposób trwały zaznaczono aktualne punkty skalowania wyznaczone dla danego źródła promieniowania. Ława powinna umożliwiać łatwe i dokładne ustawienie odległości między źródłem a sondą skalowanego przyrządu. Uchyb ławy pomiarowej nie może być większy niż ± 6 %.

Jako źródło promieniowania używa się izotopu kobaltu (⁶⁰Co). Do skalowania podzakresu I (200 R/h) źródło powinno mieć aktywność pozwalającą na uzyskanie mocy dawki 400 R/h z odległości nie mniejszej niż 75 cm. Równocześnie długość ławy powinna pozwalać na uzyskanie z tego samego źródła promieniowania mocy dawki 5 R/h.

Dla skalowania pozostałych podzakresów gamma należy używać źródła promieniowania o takiej aktywności, aby z odległości nie mniejszej niż 1 m uzyskać moce dawki od 0,1 mR/h do 5 R/h.

Odległość sondy przyrządu od źródła promieniowania przy znanej aktywności źródła i żądanej mocy dawki określa się z wzoru:

gdzie:

P — moc dawki w R/h
A — aktywność źródła promieniowania w mCi
R — odległość w cm.

Przystępując do skalowania należy:

wyjąć pulpit przyrządu z obudowy i ustawić go tak, aby zapewnić wygodną obserwację skali i dostęp do potencjometrów R₂₁—R₂₅,
sprawdzić stan źródła zasilania,
wybrać przełącznikiem skalowany podzakres,
umieścić sondę na ławie pomiarowej w odległości odpowiadającej żądanej mocy dawki dla punktów skalowania określonych w tablicy 4.
poddać sondę ekspozycji promieniowania i odpowiednim potencjometrem kalibracyjnym ustawić wskazówkę miernika na wartość mocy dawki odpowiadającą punktowi skalowania, przyjmując średnią wartość wskazań odczytanych po czasie niezbędnym do ustalenia wskazań (zgodnie z tablicą 3); na podzakresie I należy w przypadku zbyt małej regulacji wskazań potencjometrem połączyć punkty A i B na stronie foliowanej płytki potencjometrów zwierając w ten sposób rezystor R₂₀,
sprawdzić czy wskazania w punkcie kontrolnym odpowiadają żądanym wielkościom. Odchyłki wskazań (średnia wartość) nie powinny przekraczać wartości określonych w p. 2.4 niniejszej instrukcji,
po zakończeniu skalowania osie potencjometrów zabezpieczyć przed przypadkowym obrotem przez lutowanie.

TABLICA 4

Podzakres	Położenie przełącz.	Punkt skalowany	Punkt kontrolny	Potencjometr kalibr.
I	200 R/h	140 R/h	50 R/h	R21
II	5 R/h	4 R/h	2,5 R/h	R22
III	0,5 R/h	0,4 R/h	0,25 R/h	R23
IV	50 mR/h	40 mR/h	25 mR/h	R24
V	5 mR/h	4 mR/h	2,5 mR/h	R25
VI	0,5 mR/h	0,4 mR/h	0,25 mR/h	R25

5.3. Sprawdzenie działania przyrządu na indykację promieniowania beta

Przyrząd należy sprawdzić za pomocą źródła kontrolnego w sposób opisany w p. 4.2 i 4.1 g.

Rozdział VI

Przechowywanie i konserwacja

Rentgenoradiometr przeznaczony do długotrwałego przechowywania należy przygotować i przechowywać zgodnie z Instrukcją o przechowywaniu, przeglądach, konserwacji i remoncie przyrządów dozymetrycznych w oddziałach i składnicach chem. 35/56.

Niezależnie od powyższych przepisów, należy stosować się do następujących wskazań:

przyrządy przechowywać bez źródeł zasilania,
podczas dłuższych przerw w pracy przyrządu (więcej niż tydzień), a także podczas przewożenia go na znaczne odległości, źródła zasilania należy wyjąć z pojemnika baterii i przechowywać w walizce transportowej!
powierzchnie zewnętrzne przyrządu dokładnie oczyścić szmatką zamoczoną lekko w benzynie, a metalowe części przyrządu i wyposażenia narażone na korozję zabezpieczyć cienką powłoką bezkwasowej wazeliny technicznej. Do części tych należą: w pulpicie — wkręty mocujące płytkę czołową z obudową, w sondzie — sprężyny i elementy uchwytu bagnetowego, w walizce — okucia oraz wkrętak.

Rozdział VII

Niesprawności i ich usuwanie

Objawy uszkodzenia	Przyczyna	Sposób usunięcia
1	2	3
1. W położeniu przełącznika „K” wskazówka miernika nie wychyla się lub wskazania są mniejsze od określonych czerwonym lukiem na skali.	1. Zużyte ogniwa zasilające.	Wymienić ogniwa.
	2. Zanieczyszczone powierzchnie stykowe sprężyny lub kołka w pojemniku baterii, lub zanieczyszczone gniazdo zasilania zewnętrznego.	Oczyścić.
	3. Oderwany przewód zasilania z pojemnika do układu elektronicznego, lub z kontaktów gniazda zasilania zewnętrznego do układu elektronicznego.	Otworzyć obudowę, sprawdzić stan przewodów zasilania i w przypadku przerwy wymienić zerwany przewód.
2. Wskazania kontrolne stanu baterii prawidłowe, brak podświetlenia skali	2. Uszkodzona żarówka.	Wymienić żarówkę
3. Podczas próby działania brak wskazań miernika i sygnalizacji akustycznej na pod-zakresach IV, V i VI.	Uszkodzony licznik CTC-5	Skierować do naprawy w warsztacie naprawczym
4. Podczas próby działania brak wskazań miernika i sygnalizacji akustycznej na pod-zakresie III.	Uszkodzony licznik DOB-80	Skierować do wymiany w warsztacie naprawczym
5. Podczas próby działania brak wskazań miernika i sygnalizacji akustycznej na wszystkich kontrolowanych podzakresach	Prawdopodobne uszkodzenia przetwornicy lub elektronicznego układu pomiarowego	Skierować do naprawy w warsztacie naprawczym
6. Przy pomiarach mocy dawki powyżej 0,5 R/h (wybijanie wskazówki miernika na podzakresie III (brak wskazań miernika na pod-zakresach I i II.	Uszkodzony licznik DOB-50	Skierować do naprawy w warsztacie naprawczym
7. Przy ładowaniu dozymetru optycznego DKP-50 brak podświetlenia skali dozymetru.	1. Uszkodzona żarówka.	Wymienić żarówkę.
	2. Zanieczyszczone lub niewłaściwie wyregulowane styki włączające podświetlenie	Oczyścić i wyregulować tak aby przy włożeniu do gniazda styki były zwierne.
8. Podczas ładowania dozymetru nie można sprowadzić wskazówki (nici kwarcowej) na „0” skali.	1. Zawilgocenie lub zanieczyszczenie wewn. powierzchni gniazda ładowania (szczególnie izolatora)	Osuszyć strumieniem ciepłego powietrza - ewent. skierować do - oczyszczenia w warsztacie naprawczym.
	2. Uszkodzony dozymetr.	Sprawdzić ładowanie na innym egzemplarzu.
	3. Brak lub za niskie napięcie ładowania, uszkodzona przetwornica.	Skierować do naprawy w warsztacie.
9. Podczas manipulacji potencjometrem regulacji napięcia ładowania występują skokowe przesunięcia wskazówki dozymetru.	Uszkodzony potencjometr	Wymienić w warsztacie naprawczym.

Wszelkie inne zauważone niesprawności przyrządu należy zgłaszać w warsztacie naprawczym.

Załącznik 1

WYKAZ WYPOSAŻENIA

Lp.	Nazwa	Ilość
1	Walizka drewniana	1
2	Rentgenoradiometr DP-66M1	1
3	Futerał z kontrolnym źródłem promieniowania jonizującego	1
4	Pasek do futerału	1
5	Przedłużacz sondy	2
6	Przewód zasilania zewnętrznego	1
7	Komplet słuchawkowy:	1
	a) słuchawka z przewodem	1
	b) uchwyt na ucho	1
	c) wkładka słuchawkowa do ucha	1
8	Pokrowiec (ochraniacz) sondy	10
9	Instrukcja „Opis i obsługa”	1
10	Książka obsługi technicznej	1
11	Wkrętak elektroniczny 2A (mały)	1
12	Ogniwo R20

Załącznik 2

WYKAZ PODZESPOŁÓW ELEKTRONICZNYCH

(do schematu ideowego — rys. nr 2)

Symbol podzespołu wg schematu	Nazwa i typ podzespołu	Podstawowe dane techniczne	Uwagi
1	2	3	4
LG-1	Licznik G-M DOB-50
LG-2	Licznik G-M DOB-80
LG-3	Licznik G-M (STS-5) CTC-5
T1, T2, T6, T7	Tranzystor BCAPO8 B
T4, T5, T10	Tranzystor BCAPO8 B
T9	Tranzystor BCAP07 B
T3	Tranzystor BCAP78 B
T8	Tranzystor BSBP19		lub BCAP 11-16
T11	Tranzystor BDAP54
D1, D2, D3, D8	Dioda BACP95
D4, D5, D10-D15	Dioda BYBP10—100
D6, D7	Dioda BYBP10—1000
D9	Dioda Zenera BZAP11C7V5
P	Miernik magnetoelektr. MEA-33	100 µA	spec. skala
"a"-"e"	Przełącznik WK533-32		Import CSRS
C2+K3	Gniazdo ładowania kpl.
TR1	Transformator przetwornicy
K2, K3	Mikrowyłącznik typ D-703
W2, W3	Wtyczki przewodu zasilania zewnętrznego
Sł1	Słuchawka SM-73/1 z wtykiem W1	250 Om
C1	Kondensator KSE-011	0,01 µF±20% - 250V
C2	Kondensator KSF-022	1000 pF±5% - 100 V
C3	Kondensator MKSE-011	0,047 u ± 20% — 250 V
C4	Kondensator KSF-022	0,22 µF ± 1% — 63 V
C5	Kondensator KSF-022	22 nF± 1% — 63 V
C6	Kondensator KSF-022	2200 pF ± 1% — 100 V
C7	Kondensator KSF-022	1000 pF ±1% — 100 V
C8	Kondensator KSF-022	680 pF± 1% — 100 V
C9	Kondensator KSF-020	24 pF ± 20% — 100 V	3 szt. połączone równolegle
C10	Kondensator 158D	68 µF ± 10% — 15 V	3 szt. połączone równolegle
C11, C12, C16	Kondensator 158D	68 µF ± 20% — 15 V
C13	Kondensator MKSE-011	0,022 nF ± 20% — 630 V
C14	Kondensator MKSE-011	0,022 nF ± 20% — 250 V
C15	Kondensator 158D	4,7 nF ± 20% — 35 V
R1	Rezystor OMŁT	8,2 M ± 5% 1 — B
R2, R3	Rezystor OMŁT	5,1 M ± 5% 0,5 — B
R17	Rezystor OMŁT	24 K ± 5% 0,25 — B
R9, R18. R4	Rezystor OMŁT	100 K ± 5% 0,25 — B
R5	Rezystor OMŁT	270 K± 5% 0,25 —B
R6, R10, R12, R15, R16	Rezystor OMŁT	5,1 K± 5% 0,25 —B
R7, R11	Rezystor OMŁT	3 K ± 5% 0,25 — B
R28, R36, R38	Rezystor OMŁT	510 ± 5% 0,25 — B	R38 dobierany od 0-1 k
R13, R34, R37	Rezystor OMŁT	51 K ± 5% 0,25 — B
R14	Rezystor AT/ORO-F	33,2 K ± 1% 0,125
R8, R19	Rezystor OMŁT	6,8K ± 5% 0,25 — B
R20, R26, R35	Rezystor OMŁT	1,5 ± 5% 0,25 — B
R21	Potencjometr CN-15.2	2,2 K ± 20% 1W
R22-R25	Potencjometr CN-15.2	1 K ± 20% 1W
R27	Rezystor OMŁT	10 K ± 5% 0,25 — B
R29	Rezystor OMŁT	33 K ± 5% 0,25 — B
R30	Rezystor OMŁT	7,5 M ± 5% -1 — B
R31	Potencjometr PR-19-40 P1	4,7 M A 0,25	kl. klim. 5.6.6
R32, R33	Rezystor OMŁT	10 M ± 5% 1 — B
R39	Rezystor OMŁT	36 K ± 5% 0,25 — B
R40	Potencjometr CN-15.2	10 K ± 20% — 1W	lub PL-106
R41	Rezystor OMŁT	51 ± 5% 0,25 — B
R42	Rezystor OMŁT	1 K ± 5% -1 — B
WS1, WS2	Żarówka	2,5 V - 0,075 A - E10/13
R43	Rezystor OMŁT	18 K ± 5% 0,25 — B
R44	Rezystor OMŁT	15 K ± 5% 0,25 — B
R45	Rezystor OMŁT	39 ± 5% 1 — B
C0, C17	Kondensator MKSE-011	0,1 µ ± 20% 250 V

Załącznik 3

Załącznik 4

Załącznik 5

Załącznik 6

Załącznik 7