SUWAK DOZYMETRYCZNY

 

OPIS I ZASADY POSŁUGIWANIA

 

OPIS SUWAKA DOZYMETRYCZNEGO

Suwak dozymetryczny służy zarówno do określania natężenia promieniowania w rejonie naziemnego lub niskiego powietrznego wybuchu jądrowego oraz na śladzie opadania obłoku promieniotwórczego, jak również do obliczania dawki napromienienia i czasu przebywania w terenie skażonym.

Suwak składa się z trzech tarcz, tj. z tarczy zewnętrznej — nieruchomej, środkowej i wewnętrznej — ruchomych.

Środkową tarczę obraca się w wycięciu suwaka za pomocą ząbków na dysku, a tarczę wewnętrzną — za pomocą dwóch występów przymocowanych do tarczy.

Na zewnętrznej tarczy umieszczone są cyfry od 0,1 do 10 000, które oznaczają natężenie promieniowania w rentgenach na godzinę (r/godz.) lub dawkę w rentgenach (r).

Na środkowej tarczy podany jest czas (od chwili wybuchu) od 10 minut do 200 dni oraz naniesione są linie wyprowadzające od tarczy wewnętrznej, na której również podany jest czas (od chwili wybuchu) od 10 minut do nieskończoności.

Środkowa tarcza służy do określania natężenia promieniowania, a tarcza wewnętrzna — do obliczania dawki napromienienia.

Na odwrotnej stronie suwaka znajduje się tabela do określania natężenia promieniowania na śladzie opadania obłoku promieniotwórczego, powstałego na skutek naziemnego wybuchu jądrowego.

 

Danymi wyjściowymi do przeprowadzenia obliczeń są:

— natężenie promieniowania (P0) w r/godz. — w terenie skażonym, określone za pomocą przyrządu dozymetrycznego lub według tabeli;

— czas (t0) wykonania pomiaru natężenia promieniowania, licząc od chwili wybuchu;

— czas (t1) wejścia na teren skażony (czas początku napromienienia), licząc od chwili wybuchu;

— czas (t2) wyjścia z terenu skażonego (czas zakończenia napromienienia), licząc od chwili wybuchu

 

Mając te dane można za pomocą suwaka określić:

— natężenie promieniowania (P1) w terenie skażonym, w dowolnym czasie od momentu wybuchu, w granicach od 10 minut do 200 dni;

— dawkę napromienienia (D) podczas przebywania na terenie skażonym po upływie określonego czasu (t2 — t1).

 

Oprócz tego posługując się suwakiem można wykonać zadania odwrotne, tj.:

— obliczyć czas (t1), po upływie którego natężenie promieniowania w terenie skażonym zmniejszy się do żądanej wielkości;.

— obliczyć czas przebywania w terenie skażonym (t2— t1), po upływie którego dawka napromienienia nie przekroczy żądanej (dopuszczalnej) wielkości.

 

ZASADY POSŁUGIWANIA SIĘ SUWAKIEM DOZYMETRYCZNYM

 

Określanie natężenia promieniowania

Natężenie promieniowania w terenie skażonym, w różnych momentach czasu od chwili wybuchu, określa się na tarczy zewnętrznej i środkowej.

Na zewnętrznej tarczy odnajduje się zmierzone za pomocą przyrządu dozymetrycznego natężenie promieniowania (P0) np. 50 r/godz. i — obracając środkową tarczę — ustawia się tę liczbę naprzeciw czasu dokonania pomiaru (t0) (np. 3 godziny od chwili wybuchu). Po wykonaniu tych czynności, naprzeciw cyfr na tarczy środkowej oznaczających czas od chwili wybuchu, odczytuje się na zewnętrznej tarczy natężenie promieniowania w terenie skażonym, które po upływie 10 godz. wynos: 12 r/godz., a po upływie 1 dnia — 4 r/godz. itd.

Aby określić czas, po upływie którego natężenie promieniowania w terenie skażonym zmniejszy się do żądane j wielkości (np. 0,5 r/godz.), nastawia się PG i t0 (jak to podano wyżej) i na tarczy środkowej odczytuje się czas, po upływie którego natężenie promieniowania spadnie do tej wielkości. W tym wypadku spadek natężenia promieniowania do 0,5 r/godz. nastąpi dopiero po 6 dniach.

 

Obliczanie dawki napromienienia

Dla obliczenia dawki napromienienia, otrzymanej podczas przebywania w terenie skażonym, korzysta się ze wszystkich trzech tarcz suwaka. Pierwszą czynnością jest zgranie na tarczy wewnętrznej i środkowej danych wyjściowych, tj. natężenia promieniowania (P0) i czasu (t0) dokonania pomiaru (np. 50 r/godz. i 3 godziny — jak w poprzednim). Następnie — przytrzymując środkową tarczę za dysk z ząbkami (aby nie przesunąć zgranych cyfr) — przekręca się wewnętrzną tarczę ze strzałką „WEJŚCIE” w celu ustawienia czasu (t1) wejścia na teren skażony (np. po upływie 4 godzin od chwili wybuchu).

Naprzeciw znajdującego się na wewnętrznej tarczy czasu (t2) wyjścia z terenu skażonego (np. po upływie 10 godz. od chwili wybuchu), idąc po krzywej tarczy środkowej, odczytuje się na zewnętrznej tarczy dawkę napromienienia (w danym wypadku wynosi ona 110 r).

W celu określenia czasu przebywania w terenie skażonym, przy założonym otrzymaniu dawki napromienienia np. 50 r należy odnaleźć na zewnętrznej tarczy tę liczbę 50 r i idąc po krzywej tarczy środkowej, odczytać na wewnętrznej tarczy czas przebywania w terenie skażonym, który w danym wypadku wynosi 6 godz. od chwili wybuchu. Oznacza to, że po upływie 6 godz. od chwili wybuchu żołnierze powinni wyjść z terenu skażonego, gdyż w przeciwnym razie otrzymają dawkę napromienienia większą niż 50 r.

Dopuszczalny czas przebywania na terenie skażonym określa się jako różnicę czasu wejścia i wyjścia z terenu (t2 - t1 = 6 - 4 = 2 godz.).

Przy stosunku t2/t1 mniejszym od 1,2 dawkę napromienienia określa się jako iloczyn Pt2(t2 — t1).

 

Określanie natężenia promieniowania na osi śladu obłoku promieniotwórczego, powstałego podczas naziemnego wybuchu atomowego

 

Na odwrotnej stronie suwaka dozymetrycznego znajduje się tabela, za pomocą której można orientacyjnie określić natężenie promieniowania na osi śladu skażenia przy średniej prędkości wiatru 30 km/godz. Natężenie będzie zależne od mocy wybuchu atomowego (od 2 - do 10 000 tys. ton) oraz od odległości od punktu zerowego.

W pierwszej kolumnie tabeli podane jest natężenie promieniowania (P0) - w r/godz. - na osi śladu, z chwilą powstania skażenia. Pod każdym kalibrem wybuchu podano odległość od punktu zerowego, w której występuje natężenie promieniowania podane w pierwszej kolumnie.

Czas powstawania skażenia na śladzie opadania pyłu promieniotwórczego w określonej odległości można obliczyć dzieląc tę odległość przez średnią prędkość wiatru według następującego wzoru:

t0=R/V

 

Szerokość śladu skażenia o natężeniu promieniowania przedstawionym w tabeli równa się jednej * szóstej jego długości i oblicza się według wzoru:

L=R/6

 

W celu określenia odległości od punktu zerowego, odpowiadającej natężeniu promieniowania na osi śladu skażenia, przy średniej prędkości wiatru innej niż 30 km/godz., należy daną odległość obliczyć według wzoru:

 

gdzie Rv — odległość na osi śladu skażenia przy danej prędkości wiatru;

R30 — odległość przy prędkości wiatru 30 km/ godz. (podana w tabeli).

Dla V = 50 km/godz. - R58 = R30 * 1,25;

dla V = 70 km/godz. - R70 = R30 *1,5;

dla prędkości wiatru od 20 do 40 km/ godz. - dane tabeli pozostają bez zmian.

 

Dawkę napromienienia (D), jaką otrzyma stan osobowy pododdziału podczas przejścia przez ślad skażenia lub po wyjściu z terenu skażonego, można orientacyjnie obliczyć według wzoru:

 

gdzie Pmax - maksymalne natężenie promieniowania w r/godz. na marszrucie w chwili rozpoczęcia przemarszu;

L - długość marszruty w km przebiegającej przez teren skażony;

V - prędkość przemarszu w km/godz.;

k - współczynnik osłabienia zależny od sposobu pokonywania terenu skażonego.